Waarom trilt je hand ineens als je je stuur vasthoudt?
Je kent het misschien wel: je zit achter het stuur, je rijdt in stilte richting het CBR-examencentrum en plots begint je hand lichtjes te trillen. Geen motorstoring, geen wegdeuk — gewoon zenuwen. Volgens onderzoek van het Trimbos-instituut ervaart 1 op de 3 jongeren extreme spanning tijdens examens, en het praktijkexamen autorijden vormt daarop geen uitzondering (Trimbos, 2022). Logisch ook. Dit is het moment waarop maanden oefenen, sparen en dromen samenkomen in 35 zenuwslopende minuten.
Maar wat gebeurt er eigenlijk tijdens zo’n praktijkexamen? Hoe streng zijn examinatoren echt, en hoe kun je je niet alleen voorbereiden, maar ook overeind blijven als de druk toeneemt? In dit artikel nemen we je stap voor stap mee door het praktijkexamen. Niet met droge feitjes, maar met herkenbare verhalen, praktische tips en inzichten van experts uit het veld.
Ik sprak met rijinstructeur en examencoach Sanne van Dijk, die al meer dan twaalf jaar kandidaten begeleidt. Haar nuchtere tip: *“De meeste mensen zakken niet omdat ze niet kunnen rijden, maar omdat ze vergeten te ademen.”* Haar woorden vormen de kern van dit stuk. Want goed rijden leer je op les, maar slagen doe je in je hoofd.
Lees verder als je wilt weten wat er écht gebeurt zodra je instapt met een examinator, wat examinatoren wel (en niet) verwachten en hoe je voorkomt dat faalangst je stuur overneemt.
Wat gebeurt er precies tijdens een praktijkexamen?
Het praktijkexamen bij het CBR is zorgvuldig opgebouwd en draait niet alleen om voertuigbeheersing. Het doel is simpel: kan jij veilig, zelfstandig en verantwoord aan het verkeer deelnemen? Volgens het CBR zelf wordt er gekeken naar onder andere kijkgedrag, verkeersinzicht, beslissingen nemen, beheersing van het voertuig en samenwerking met andere weggebruikers (CBR, z.d.).
Zo’n examen duurt ongeveer 35 tot 45 minuten, waarvan 25 minuten daadwerkelijk rijden. Vooraf voert de examinator een voorgesprek, bekijkt je ID en vraagt naar de zelfreflectieformulieren. Daarna krijg je twee ogenschijnlijk simpele taken:
- Een ogentest: bijvoorbeeld een kenteken op 25 meter afstand lezen.
- De ‘voertuigcontrole’: zoals uitleggen waar je de olie peilt of hoe de ruitensproeier werkt.
Vervolgens ga je rijden. De examinator geeft routeaanwijzingen of laat je een deel zelfstandig rijden met navigatie. Gedurende de rit let hij of zij op jouw rijstijl in diverse verkeerssituaties: rotondes, kruispunten, inhalen, parkeren, etc.
Soms voert de examinator een bijzondere manoeuvre in, zoals achteruit inparkeren, keren of fileparkeren. Het doel is om jouw controle en besluitvorming onder normale druk te toetsen. En, zoals rijcoach Sanne zegt: *“Foutloos rijden hoeft niet. Je mag best eens een bord missen. Als je het maar veilig en logisch oplost.”*
Wat maakt het praktijkexamen zo spannend?
Een belangrijk deel van de spanning zit niet in het rijden zelf, maar in wat het examen emotioneel symboliseert: vrijheid, volwassenheid, een investering die moet lonen. Daardoor voelen veel kandidaten de druk om te ‘presteren’. Psycholoog dr. Ellen Bakker noemt dit prestatiestress: *“Het brein focust dan meer op angst voor falen dan op de taak zelf, wat leidt tot fouten die anders niet gemaakt zouden worden”* (Bakker, 2021).
Er zijn een paar factoren die die stress versterken:
- De onvoorspelbaarheid: je weet niet waar je heen rijdt of wat je gevraagd wordt.
- De stilte: examinatoren praten bewust weinig om je niet te storen — maar dat wordt vaak als afstandelijk ervaren.
- De ‘alles-of-niets’-druk: zakken betekent weer geld, wachten en faalangst bij de herkansing.
Een veelgehoorde misvatting is dat examinatoren op zoek zijn naar fouten. In werkelijkheid letten ze vooral op het geheel: neem je verantwoordelijkheid, herstel je jezelf als iets misloopt en heb je overzicht? Een korte stressreactie is niet erg; hoe je erop reageert is doorslaggevend.
Een voorbeeld? Lisa, 18, zakte in haar eerste poging omdat ze in paniek raakte na een verkeerde afslag. “Ik dacht meteen: dit was het. Maar juist daardoor ging ik nóg slechter rijden.” Haar tip voor anderen: *“Focus op de volgende situatie, niet op de vorige fout.”*
Misverstanden en valkuilen: wat gaat er vaak mis?
De meeste fouten komen niet door gebrekkige rijvaardigheid, maar door mentale druk. Volgens het CBR zijn de meest voorkomende zakredenen:
- Verkeerd kijkgedrag (spiegels en dode hoek vergeten)
- Niet tijdig of juist reageren op verkeerssituaties
- Te weinig afstand houden of te snel rijden
Maar er zijn ook subtielere valkuilen. Sanne van Dijk wijst op de *zelfsabotage door te willen pleasen*: “Sommige kandidaten gaan té voorzichtig rijden, in de hoop om veilig over te komen. Maar dat werkt juist averechts — het toont twijfel, geen controle.”
Daarnaast zijn er hardnekkige mythes, zoals:
“Als je de examinator aan het lachen krijgt, slaag je sneller.” “Je moet exact 50 rijden, anders ben je de klos.” “Je mag maar één fout maken.”
Allemaal onzin, zegt examinator Gert-Jan Vermeer in een interview met NOS Stories: *“Wij willen alleen zien of je zelfstandig en veilig kunt rijden. Geen toneelstukje, geen trucjes.”* (NOS, 2022)
Het beste advies? Wees jezelf, maar wees ook voorbereid. Dat betekent: ken je valkuilen, oefen met examendruk, en bespreek open met je instructeur waar jij nog stress ervaart.
Waarom juist nu aandacht voor het praktijkexamen cruciaal is
Het slagingspercentage voor praktijkexamens is de afgelopen jaren gedaald — van 55% in 2019 naar 48% in 2023 (CBR, 2023). De wachttijden zijn bovendien langer, waardoor de druk per poging groter wordt. Tegelijk groeit het maatschappelijke belang van zelfstandig vervoer, vooral buiten de Randstad.
Toekomstgericht betekent dit dat rijopleiding méér moet zijn dan alleen voertuigbeheersing. Sanne ziet een verschuiving: “Er komt meer aandacht voor mentale voorbereiding, faalangstcoaching en zelfs mindfulness tijdens de rijles.”
Ook speelt technologie een rol. CBR test al met VR-trainingen en ‘simulatie-examens’ waarmee kandidaten realistisch oefenen, zonder risico. Zo wordt spanning vroegtijdig herkend en beheerst — een hoopvolle ontwikkeling die volgens verkeerspsycholoog dr. Koen Vinke *“het faalpercentage structureel kan verlagen”* (Vinke, 2024).
Tot slot komt er meer bewustzijn rondom prestatiedruk bij jongeren. Scholen, ouders en rijscholen beseffen dat steun bieden — in plaats van pushen — meer effect heeft op slagen dan extra oefenuurtjes alleen.
Misschien is dat wel het echte examen: hoe ga je om met druk, teleurstelling en verantwoordelijkheid? Vaardigheden die ver voorbij het rijbewijs reiken.
En jij? Wat neem jij mee achter het stuur?
Een rijbewijs halen is meer dan een praktische vaardigheid. Het is een rite de passage, een confrontatie met jezelf — onder druk. De auto is slechts het decor. De hoofdrolspeler? Jij, je keuzes en je mindset.
Dus: als jij binnenkort opgaat voor je praktijkexamen, vraag jezelf dan niet alleen af of je goed kunt schakelen of parkeren. Vraag je ook af: *hoe blijf ik rustig als het spannend wordt?*
Wat zou jíj willen dat iedere examenkandidaat weet voor die rit van 35 minuten? Deel het met anderen — misschien is jouw inzicht wel hun reddingsboei.
